Μια από τις πρώτες κινήσεις που ίσως έκανε ο άνθρωπος όταν συνειδητοποίησε τον εαυτό του και τον τοποθέτησε στον χώρο, ήταν να στρέψει το βλέμμα του προς τον ουρανό. Με την στροφή αυτή του βλέμματος ήρθε αντιμέτωπος με το πλήθος των άστρων που αντίκρισε. Από όλα τα άστρα δύο σίγουρα τράβηξαν την προσοχή του περισσότερο. Ο Ήλιος και η Σελήνη. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο άνθρωπος θεοποίησε τα δύο αυτά ουράνια σώματα και τα λάτρεψε.Με την εμφάνιση των πρώτων οργανωμένων κοινωνικών ομάδων του ανθρώπου, η επίδραση των δύο αυτών ουρανίων σωμάτων τόσο στην λατρεία όσο και στην καθημερινή ζωή του ήταν σημαντική. Ο Ήλιος αποτέλεσε σαν φυσική συνέπεια την πρώτη θεότητα που συνέλαβε διαισθητικά η ανθρώπινη σκέψη. Η λατρεία της θεότητας αυτής μπορούμε να πούμε ότι δεν εκφυλίστηκε με το πέρασμα του χρόνου. Αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι ο Χριστιανισμός είναι μια πιο εκσυγχρονισμένη θρησκεία του Θεού Ήλιου.
Η αρχαιότερη αναφορά, λατρευτική και ερευνητική, για την κίνηση και την συμπεριφορά των δύο αυτών ουρανίων σωμάτων είναι αυτή του αστρικού δίσκου που βρέθηκε στην πόλη Nebra της Γερμανίας. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι περιγράφει την κίνηση του Ηλίου, της Σελήνης και των Πλειάδων παρέχοντας χρήσιμες πληροφορίες στους ανθρώπους της πρώιμης εποχής του χαλκού για την καλλιέργεια της γης. Ο Θεός Ήλιος, με όποιο όνομα και αν τον συναντήσουμε στις διάφορες θρησκείες, αποτέλεσε και αποτελεί τον ζωοδότη θεό που χάρισε το φως πάνω στην Γη και σε όλα τα πλάσματα που κατοικούν σε αυτόν τον πλανήτη. Πολύ δε περισσότερο στον ίδιο τον άνθρωπο. Όλοι οι άνθρωποι στην θρησκευτική τους παράδοση συνέδεσαν το φως του Ηλίου με την ανώτερη πνευματική κατάσταση την οποία ονόμασαν Φώτιση.
Οι περισσότερες θρησκείες και οι μυστικιστικές δοξασίες θέσπισαν πανηγυρικούς εορτασμούς
για τον Θεό Ήλιο και ότι αυτός συμβόλιζε ή συμβολίζει στις περιόδους που συνέπιπταν με τα τέσσερα χαρακτηριστικά σημεία της ετήσιας περιοδείας της Γης γύρω από αυτόν.
Ο απόηχος των εορτών αυτών φτάνει μέχρι και τις μέρες μας ώστε οι
εορτές αυτές να έχουν ενταχθεί στα ήθη και τα έθιμα των ανθρώπων του21ου αιώνα.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Ήλιος ήταν Τιτανίδης, παιδί του Υπερίωνα και της Θείας. Είχε δύο αδελφές. Την Σελήνη και την Ηώ. Από τον 5ο π.Χ. αιώνα με την πλήρη επιβολή του δωδεκάθεου δεν θεωρείται αυτοτελείς θεότητα αλλά συγχέεται με τον Απόλλωνα. Για τον λόγο αυτό ο Απόλλων καλείται και Φοίβος που
Tένα άρμα με τέσσερα άλογα ρίχνόνταν στην
θάλασσα σαν προσφορά.
Εκτός όμως από την ελληνική μυθολογία αναφορές στον
Θεό βρίσκουμε και σε άλλους λαούς. Συναντάμε λοιπόν τον Σαμάς των
Βαβυλωνίων, τον Βαάλ των Ασσυρίων τον Ελ των Φοινίκων και των
Χαναναίων, τον Μολώχ των Αμμωνιτών, τον Χιμώχ των Μωαβιτών, τον
Άμμωνα Ρα και τον Φθά των Αιγυπτίων, τον Σούρυα των Ινδών, τον Μίθρα
των Περσών, τον Σολ των Λατίνων, τον Γιαρίλα των Σλάβων, και τον
Μπελένος των Κελτών καθώς και τον θεό Ίντι στους Ίνκας και στους
Ατζέκους. Στην ελληνική μυθολογία συναντάμε και μια άλλη ομάδα
θεοτήτων που σχετίζονται με τον Ήλιο. Τις Ώρες του Έτους.
Αυτές ήταν θεότητες που αντιπροσώπευαν την ακριβή εναλλαγή των εποχών του
έτους, ενώ μέσω των κλιματολογικών μεταβολών συντελούσαν στην
γονιμότητα της Γης. Ο Όμηρος αν και αναφέρεται σε αυτές, δεν
καθορίζει τον αριθμό τους ούτε την καταγωγή τους. Στην Αθήνα, αρχικά
τιμούσαν τρεις θεότητες. Την Αυξώ, την Θαλλώ και την Καρπώ. Στους
Ελληνιστικούς χρόνους οι Ώρες ήταν τέσσερις, όσες και οι εποχές του
έτους, και θεωρούντο θυγατέρες του Ηλίου και της Σελήνης. Η λατρεία
τους είχε πάρει πανελλήνια μορφή σε ιδιαίτερους ναούς και βωμούς.
Στην Αθήνα προς τιμή τους υπήρχε η γιορτή της Ωραίας
Έχοντας κατά νου όλο αυτό το μυθολογικό πλαίσιο μπορούμε να πούμε ότι τόσο ο Ήλιος όσο και οι εποχές του έτους από την αρχή της εμφάνισης του ανθρώπου έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ζωή του.
Όπως γνωρίζουμε σήμερα, 2000 χρόνια περίπου μετά τους
παγετώνες οι άνθρωποι ζούσαν ήδη σε μικρά χωριά και καλλιεργούσαν
την γη. Αλλά η εμφάνιση της γεωργίας προϋποθέτει οπωσδήποτε την
συνειδητοποίηση της ετήσιας εναλλαγής των εποχών. Από τότε λοιπόν ο
άνθρωπος πρέπει να είχε συνειδητοποιήσει την ύπαρξη των εποχών του
έτους.
Στην αρχή παρατηρώντας την φύση μετρούσε τις μέρες και
τις νύκτες αφού με βάση αυτόν τον κύκλο εργάζονταν και αναπαύονταν.
Η Ημέρα λοιπόν ήταν από τη φύση της η πρώτη και απαραίτητη μονάδα
χρόνου που θέσπισε ο άνθρωπος. Για να μπορέσει όμως να επιζήσει
έπρεπε να παρατηρεί και τις μεταβολές που λάμβαναν χώρα στο
περιβάλλον κατά την εναλλαγή των εποχών. Από την στιγμή που
αντιλήφθηκε τις αλλαγές των εποχών βάσισε σε αυτές την ζωή του και
προσάρμοσε τις δραστηριότητές του ώστε να μπορεί να προφυλαχθεί από
το κρύο τον χειμώνα, να σπείρει την περίοδο των βροχών να μαζέψει τους
καρπούς την ώρα της ωρίμανσής τους.
Στην αρχαία Ελλάδα η διαίρεση του έτους στην αρχή
γίνονταν σε δύο εποχές. Το καλοκαίρι και το χειμώνα. Γύρω στα 650 π.
Χ. όπως μας πληροφορεί η αρχαιολογική σκαπάνη, καθιερώθηκαν οι
γνωστές τέσσερις εποχές. Αυτό ήταν αναμενόμενο μιας και στην Αθήνα
όπως και στην ευρύτερη περιοχή γενικότερα ήταν αναγνωρίσιμες οι
τέσσερις κλιματολογικές εποχές του έτους που σχεδόν ταυτίζονται με τις
τέσσερις αστρονομικές εποχές.
Όπως όλοι γνωρίζουμε δύο είναι οι κύριες κινήσεις, από τις
πολλές που εκτελεί η Γη. Η πρώτη, η περιστροφή γύρω από τον άξονά
της κάθε 24 ώρες που δημιουργεί την εναλλαγή μέρας – νύκτας και η
δεύτερη η περιφορά της γύρω από τον Ήλιο που διαρκεί περίπου 365
ημέρες και δημιουργεί λόγω της κλήσης του άξονά της τις εποχές του έτους.
Για την ευκολότερη μελέτη της δεύτερης κίνησης της Γης
χρησιμοποιούμε ένα μοντέλο, το οποίο δεν είναι μεν σωστό από
αστρονομικής πλευράς αλλά μας βοηθά να κατανοήσουμε εύκολα την
αλλαγή των εποχών. Θεωρούμε λοιπόν ένα κύκλο ή ακόμη καλλίτερα
μια έλλειψη. Στο κέντρο τοποθετούμε την Γη και στην περιφέρεια τον
Ήλιο. Η κίνηση του Ηλίου στην περιφέρεια μας δίνει το έτος. Τα δύο
απομακρυσμένα σημεία της ελλειπτικής τροχιάς μας δίνουν τα
ηλιοστάσια, το χειμερινό και το θερινό και τα δύο κοντινά τις ισημερίες,
την εαρινή και την φθινοπωρινή. Στα μεν ηλιοστάσια ο Ήλιος φαίνεται
από τον γήινο παρατηρητή σαν να έχει σταθεί στην πορεία του, ενώ στις
ισημερίες η χρονική διάρκεια της ημέρας είναι ίση με αυτή της νύκτας.
Αυτά τα τέσσερα σημεία σηματοδοτούν και την έναρξη των αντιστοίχων
εποχών του έτους.
Από τον 5ο π. Χ. αιώνα ο αστρονόμος και γεωμέτρης Μέτων
εκτελούσε τις μελέτες του με ένα τελειοποιημένο γνώμονα. Το ηλιοτρόπιο. Με το όργανο αυτό και την βοήθεια του συνεργάτη του Ευκτήμονα ανακάλυψε ότι οι ισημερίες και οι στάσεις του Ηλίου δεν διαιρούν το έτος σε τέσσερις ίσες εποχές. Οι Χαλδαίοι αστρονόμοι δεχόμενοι την ανισότητα των εποχών χώρισαν την περιφέρεια του κύκλου σε δώδεκα ίσα μέρη, τρία ανά εποχή. Η διαίρεση αυτή σε συνδυασμό με
τον υπολογισμό από τους ίδιους των ελλειπτικών συντεταγμένων βοήθησαν τον Ίππαρχο να ανακαλύψει το φαινόμενο της μετάπτωσης των ισημερινών σημείων. Αυτή στηρίζεται στην τρίτη σημαντική κίνηση της Γης. Την γυροσκοπική. Μοιάζει με την κίνηση μιας σβούρας και χρειάζεται 25800 χρόνια για να ολοκληρωθεί.
Η μετάπτωση του άξονα της Γης προκαλεί την αντίστοιχη μετάπτωση των ισημερινών. Οι αστρονόμοι γνώριζαν από την εποχή του Ίππαρχου ότι το φαινόμενο αυτό προκαλεί μια μετατόπιση του βορείου πόλου της Γης με αποτέλεσμα μέσα στις χιλιετίες να παίζουν τον ρόλο του πολικού αστέρα διάφορα αστέρια..
Απόψε μαζευτήκαμε για να γιορτάσουμε και εμείς το θερινό ηλιοστάσιο. Η αποψινή εορτή έχει τις ρίζες της στο ανθρώπινο γένος στα πολύ παλαιά χρόνια. Στην αρχαία Αίγυπτο τα Μεγάλα Μυστήρια τα οποία συνδέονταν με τους θεούς της γονιμότητας τελούνταν κατά την διάρκεια του θερινού ηλιοστασίου προς τιμή του θεού Σέραπη. Ο Σείριος το λαμπρότερο άστρο του ουρανού, που ήταν ιερό για τους αρχαίους
Αιγυπτίους, όταν ανέτειλε πριν από τον Ήλιο στο θερινό ηλιοστάσιο
προμηνούσε ευεργετικές πλημμύρες στον ποταμό Νείλο.
Στους Ίνκας η λατρεία του Ηλίου ήταν συνδεδεμένη με την ύπαρξη της φυλής. Θεωρούσαν τους εαυτούς τους απόγονους του θεού Ίντι που δεν ήταν άλλος από τον Ήλιο. Η μεγαλύτερη γιορτή γινόταν κατά την διάρκεια του θερινού ηλιοστασίου με μεγάλο προσκύνημα στο Κούσκο όπου οι πιστοί με επικεφαλείς τους αξιωματούχους ερχόταν από όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας. Η εορτή αυτή τελείται ακόμη και σήμερα. Στην αρχαία Αθήνα το αθηναϊκό ημερολόγιο είχε σαν αφετηρία την πρώτη νέα σελήνη μετά το θερινό ηλιοστάσιο. Στην διάρκεια αυτού του μήνα λάμβαναν χώρα οι Ολυμπιακοί αγώνες κάθε τέσσερα χρόνια. Οι Σπαρτιάτες όπως και οι υπόλοιποι Oωριείς τελούσαν
τα Υακύνθεια προς τιμή του Υάκινθου του νεαρού ερωμένου του
Απόλλωνα που άθελά του σκότωσε ο θεός κτυπώντας τον με τον δίσκο. Οι
Λακεδαιμόνιοι σύμφωνα με τον Ξενοφώντα διέκοπταν ακόμη και τις
εκστρατείες τους για να λάβουν μέρος στις εορτές αυτές.
Στην σύγχρονη Ελλάδα το θερινό ηλιοστάσιο συμπίπτει με την εορτή της γέννησης του Ιωάννου του Προδρόμου. Η πανάρχαια εορτή τελείται σήμερα τόσο με τις φωτιές του αϊ – Γιάννη όσο και με τις πανάρχαιες μαντικές πράξεις όπως αυτές του Κλήδονα και της αυγομαντείας με τις οποίες οι ανύπαντρες κοπέλες προσπαθούν να
μαντέψουν τον μελλοντικό σύζυγό τους. Η ονομασία του Κλήδονα
προέρχεται από την αρχαία λέξη Κληδών που σημαίνει τον προφητικό
οιωνό. Στην Ευρώπη οι κάτοικοι γιορτάζουν σαν καθαρά
παγανιστικό κατάλοιπο το θερινό ηλιοστάσιο. Αυτό συμβαίνει διότι ο
καιρός λόγω της εποχής επιτρέπει την παραμονή στο ύπαιθρο. Την
ημέρα του θερινού ηλιοστασίου ανάβουν φωτιές ανάλογες με αυτές στο
Stonehenge της Αγγλίας τις οποίες διατηρούν όλη την νύκτα. Αυτές
συνδυάζονται με διάφορες εκδηλώσεις από σύγχρονους Oρυίδες για να
δηλώσουν την πίστη των ανθρώπων στον ζωοδότη Ήλιο.
Για μας τους Τέκτονες η εορτή του θερινού ηλιοστασίου έχει ιδιαίτερη σημασία. Στις 24 Ιουνίου εορτάζεται η εορτή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή ή Προδρόμου. Για κάποιο λόγο, που δεν είναι κατανοητός σήμερα, ο Άγιος αυτός ήταν ο προστάτης Άγιος των συντεχνιών των επαγγελματιών λιθοξόων στην Αγγλία από το 1136. Μια τέτοια μέρα και συγκεκριμένα στις 24 Ιουνίου 1717 πραγματοποιήθηκε η ιδρυτική
συνέλευση της πρώτης Μεγάλης Στοάς. Με αυτό σαν αφορμή ο Τεκτονισμός στην Αγγλία τον 18ο αιώνα ονομάστηκε Ιωαννιτικός. Τα συντάγματα του Άντερσον του 1723 κάνουν ιδιαίτερη μνεία στην εορτή αυτή και στα ηλιοστάσια.
Τα ηλιοστάσια έχουμε πει ότι σχετίζονται συμβολικά με το πνευματικό Φως. Η σύνδεση του Ιωάννη του Βαπτιστή με το Φως είναι επίσης δεδομένη. Την αναφέρει ο ευαγγελιστής Ιωάννης σε σχετική ευαγγελική περικοπή αλλά και η παράδοση θέλει την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος με μορφή περιστεράς κατά την
βάπτιση του Ιησού από τον Ιωάννη. Ο Ιωάννης επομένως, ο αγγελιοφόρος του Φωτός, που εορτάζει
κατά το θερινό ηλιοστάσιο, είναι ταυτόχρονα και ο προστάτης Άγιος κατά
την παράδοση της Αδελφότητας. Η Τεκτονική λοιπόν έχει ένα επιπλέον
λόγο να γιορτάζει το θερινό ηλιοστάσιο.
Τον 18ο αιώνα ο Γάλλος νομικός και αστρονόμος Σάρλ
Φρανσουά Ντυπουί στο έργο του ‘Η προέλευση των λατρειών’ υποστηρίζει
ότι η έννοια του Θεού εκφράζει την ιδέα της παγκόσμιας και αιώνιας
δύναμης που διαπερνά με την ενέργειά της την Φύση ολόκληρη. Κατά
τον Ντυπουί ο άνθρωπος από τα πανάρχαια χρόνια λάτρεψε την φύση
και τον Ήλιο και εξακολουθεί να τα λατρεύει παντού και πάντοτε με
διαφορετικά ονόματα, θρησκείες και δόγματα.
Κατά τον Γάλλο συγγραφέα τα Πάθη του Ιησού και η ανάστασή του συνδέονται με τα πανάρχαια ηλιολατρικά μυστήρια της Φύσης. Για αυτόν ο Ιησούς και οι δώδεκα μαθητές του ήταν μια μυστηριακή επανάληψη του πρωτογενούς συμβόλου του Ηλίου και των δώδεκα ζωδιακών αστερισμών. Πολλοί ερευνητές θα συμφωνήσουν μαζί
του. Θα επισημάνουν μάλιστα ότι η Κυριακή προσευχή διατυπώνει επτά
παρακλήσεις όσοι δηλαδή και οι πλανήτες στο γεωκεντρικό σύστημα.
Τελικά κατά τον Ντυπουί ο αρχέγονος πανάρχαιος και μοναδικός Θεός είναι ο Ήλιος. Αυτός είναι πραγματικός. Υπάρχει και θα υπάρχει για μεγάλο ακόμη διάστημα. Ένα μάλιστα πράγμα μένει αναλλοίωτο ανά τους αιώνες. Η σταθερότητα της φαινόμενης περιφοράς του Ηλίου γύρω από την Γη μας κάτι που ταυτόχρονα συνιστά και ένα μέτρο χρόνου.
